Eenzaam en ook alleen?

Is dit voor jou?

Misschien voel je je heel goed in je vel, je hebt veel vrienden, kent geen verlegenheid en je vraagt je af: wat is eenzaamheid eigenlijk? Sorry, maar dan is dit verhaal niet in de eerste plaats voor jou bedoeld. Dit artikel richt zich op mensen die zich regelmatig eenzaam voelen. Natuurlijk kan dit verhaal jou wel helpen om anderen beter te begrijpen. En heel misschien dat je na het lezen van dit artikel er achter komt dat je eenzamer bent dan je eerst dacht. Wel, dan is dit voor jou toch een geslaagd artikel.

Wie is eenzaam?

28 procent van de volwassenen voelt zich licht tot ernstig sociaal eenzaam en bij emotionele eenzaamheid is dat zelfs 35%. Bij sociaal eenzaam denken we vooral aan het aantal mensen uit jouw omgeving met wie je in persoonlijke betrokkenheid staat (hieronder vallen dus niet je vrienden op facebook). Bij emotionele eenzaamheid kun je je eenzaam voelen terwijl je gehuwd bent, familie en vrienden hebt, maar je voelt je onbegrepen, niet in staat om je diepste gevoelens te delen en je bent onzeker over je betekenis naar je omgeving. Sommige mensen voelen zich eenzaam omdat ze het gevoel hebben er alleen voor te staan en geen steun te ervaren van de mensen die dicht om hen heen leven. Het is vanzelfsprekend dat bij jongeren vooral de emotionele eenzaamheid overheerst en bij ouderen meer de sociale eenzaamheid.

Eenzaam en communicatie

Misschien voel je je alleen omdat er telkens dingen misgaan tussen jou en anderen en je snapt niet waarom. Je wilt helemaal niet eenzaam zijn, maar het gaat telkens mis in de communicatie: of je vriendinnetje wordt van je afgenomen of je krijgt ruzie of door onverklaarbare omstandigheden gaan je relaties stuk. Op je werk loopt het ook fout: je bent niet de gevierde, de sociale, degene met wie iedereen een babbeltje wilt slaan. En als je een verschil tussen jou en iemand wilt oplossen gaat het altijd zo houterig en moeilijk. Vaak wordt er over je heengelopen, van je geprofiteerd of je zegt het zo dat je onmiddellijk ruzie krijgt.

Eenzaam en je plaats

Mogelijk was je goed geaard in je jeugd, had je veel vriendinnen en ook op school had je echt het gevoel erbij te horen. Maar door je huwelijk ben je je dorp en je veilig gehechte omgeving kwijt geraakt. Nu je gescheiden bent, zit je in een streek die niet de jouwe is, niet jouw dialect spreekt en waar je geen echte vrienden hebt. Hoe maak je nu contacten? Het lijkt zo geforceerd en onnatuurlijk te gaan. Als je mensen probeert te vertellen hoe moeilijk je hebt als gescheiden moeder, niet alleen financieel of in het opvoeden van je kinderen, maar ook dat je er alleen voor staat komen ze met adviezen in plaats van begrip.

Andere redenen

Er zijn echter ook andere redenen waarom je je eenzaam voelt. Misschien voel je je anders dan de anderen, door je seksuele geaardheid of je karakter. Je schaamt je misschien omdat je minder hoog opgeleid bent dan je omgeving. Het kan ook zijn dat je je anders voelt omdat je een geheim meedraagt en bang bent dat anderen daar iets van merken. Mogelijk ben je chronisch vermoeid en is je leven heel beperkt geworden en begrijpen maar weinigen uit jouw omgeving hier iets van. Of geheel iets anders: na je pensioen merk je dat de meeste vriendschappen via het werk verliepen en nu dit weg is weet je eigenlijk niet meer hoe je contact moet maken.
En zo heeft ieder zijn eigen verhaal

Alleen zijn en verbondenheid

We zijn ons gehele leven bezig met een pendelbeweging tussen autonomie en verbondenheid. Na de hechtingsfase in de eerste levensjaren begint de vorming van het eigen karakter, ontplooiing van de individuele talenten en verlangens. Vooral in de puberteit zien we heel scherp dat de jongere zich wil onderscheiden en zich los probeert te maken van het strakke opvoedingspatroon van de eerste jaren. Maar eigenlijk gaat het zo ons gehele leven door: we hechten ons aan een partner maar binnen deze relatie is er altijd ook weer het zoeken naar persoonlijke ruimte, eigen ideeën en smaak. Op je werk probeer je je plek te vinden en goed samen te werken met collega’s, maar je wilt je ook ontwikkelen en groeien in positie en mogelijkheden.

Beide polen zijn nodig

Alleen zijn is nodig om te weten wat jou raakt, interesseert, waar jouw talenten liggen en wat jouw waarden zijn. Je moet over jezelf kunnen nadenken, je gedrag en ervaringen evalueren, stilte toelaten en fantaseren. Je hebt autonomie nodig om jezelf te zijn en verbondenheid aan te durven.

Toch heb je ook verbondenheid nodig. Je wilt door anderen gezien, gewaardeerd en bevestigd worden. Maar je hebt hen ook nodig om een goed zicht te krijgen op je kwaliteiten en mogelijkheden. De feedback uit je omgeving helpt je om je dromen aan de realiteit te toetsen. Sterker nog is het verlangen om iets voor iemand persoonlijk te betekenen en jezelf zo als een waardevol mens te ervaren.

Wisselwerking is nodig

Als je naar jezelf kijkt zal je ontdekken dat je je bij een van de twee polen het meest thuis voelt. Je kunt het een beetje vergelijken met extravert en introvert. Je zou jezelf de vraag kunnen stellen: waar haal ik mijn energie uit. Is dit door boeken te lezen, een wandeling in de natuur of juist van het bijwonen van zoveel mogelijk feestjes, samenwerkende activiteiten en contacten met anderen? Door aanleg en opvoeding kun je je sterker bij de ene dan bij de andere kant voelen, toch blijf je beide kanten nodig hebben. Als je erg sociaal bent, is dat een zegen. Maar je kunt er wel eens veel te laat achter komen wie je echt bent en wat je wilt. Andersom kun je je uit behoefte of teleurstelling je afzijdig gedragen in je relaties met anderen, maar dan doe je jezelf ook erg tekort. Juist in relaties ontdek je veel over jezelf.

Deze wisselwerking is een voortdurende dynamiek

Soms is het goed om je heerlijk uit te leven op een feest of muziekfestival, maar het is ook goed als je tijd neemt om alleen in de natuur te wandelen, om zo weer nieuwe energie op te doen. Of je bent een boekenwurm, maar je hebt ook mensen nodig met wie je iets kunt delen over je opgedane wijsheid en daar moet je soms wat moeite voor doen.

Invloed uit je opvoeding

Hoewel je natuurlijke aanleg maakt dat je je spontaan tot een van de twee polen voelt aangetrokken, speelt je opvoeding ook een rol. Wanneer er thuis sociale vaardigheden werden ontwikkeld, zoals ruzie maken en het weer goed maken, verwerf je vaardigheden om invloed op anderen uit te oefenen. Het kan ook zijn dat je uit een gesloten gezin komt met veel bezorgdheid en weinig vertrouwen in de buitenwereld. Dan zal dit jouw remmen in het spontaan ontwikkelen van je sociale contacten. Omgekeerd kan een open gezin juist erg bijdragen aan de stimulatie van je persoonlijke ontwikkeling en vriendschappen.

Maatschappelijke ontwikkelingen

Onze maatschappij heeft in verband met relaties een enorme ontwikkeling meegemaakt. Zo was er tot voor enkele eeuwen een gedeelde opvatting dat er een vaste ordening was van bevolkingsgroepen, rassen, arm en rijk, aristocratie, boeren en arbeiders, met daarbij nog de kerk die deze orde legitimeerde als door God gewild. Revolutie tegen deze orde was ongehoord en werd bestraft. Gelukkig is er veel veranderd. Al met de reformatie (opstand tegen het centrale gezag van kerk en vorst) maar vooral door de verlichting, de industriële revolutie en de trek van het platteland naar de steden kwam er een andere samenstelling van de samenleving met geheel andere waarden. Het ging er niet meer om tot welke bevolkingsgroep je behoorde en hoe je je plaats daarbinnen moest innemen, maar om je eigen ontplooiing, het gebruik van je talenten en te trachten zoveel mogelijk vooruit te komen.

Deze ontwikkeling heeft zowel positieve als negatieve kanten. Laten we beginnen met het positieve. Ieder mens is uniek en mag zich zelfstandig ontplooien, mannen en vrouwen konden zich beiden ontwikkelen en de slavernij werd afgeschaft. Daartegen staat dat we nu weer zover zijn doorgeslagen dat het een ‘ieder voor zich mentaliteit’ wordt met relaties die kwetsbaar en minder duurzaam zijn, een samenleving met minder saamhorigheid waar zorgrelaties niet meer vanzelfsprekend zijn. Naar eenzaamheid wil dit zeggen dat we nergens meer onvoorwaardelijk bij horen en we voortdurend ons sociaal contact met anderen moeten verwerven. Het zal duidelijk zijn dat degenen die extravert en sociaal vaardig zijn meer kansen krijgen dan degene die secundair reageren en meer gesloten zijn. Gevat reageren, sterke humor en niet te diepe conversatie doen het goed vandaag.

Wat doet eenzaamheid met je?

Of je je nu sociaal of vooral emotioneel eenzaam voelt, uit je isolement komen en meer verbinding aangaan is niet gemakkelijk voor je. In fantasie vluchten, je onmachtig voelen, jezelf afwijzen of zelfs een depressie liggen als verleiding op de loer. Om je eenzaamheid te boven te komen is een krachtig protest nodig om geen genoegen te nemen met je huidige situatie en jezelf te dwingen om oude veilige patronen los te laten. Het begint met jezelf te aarden in jouw waarden en geschiedenis. Jezelf te bevestigen als een bijzonder mens die de moeite waard is.

Je bent door God geschapen als een uniek individu om in de wereld een unieke missie te vervullen. Je bent onmisbaar en onvervangbaar. Dit wortelen in een vaste bodem heb je nodig in je zoektocht om je meer met anderen te verbinden en het niet bij de eerste teleurstelling op te geven.

De bijbel en eenzaamheid

In de bijbel zie ik drie sterke voorbeelden van eenzame maar toch ook sterke personen. Allereerst Job die alles verloor en er niemand was die hem steunde in zijn lijden.
Een ander voorbeeld is de profeet Elia: Na drie jaar heel sterk te staan in zijn eenzaamheid, gevolgd door een groot succesvol optreden, viel hij om na een dreigement en bleek dat al zijn hulpbronnen op waren. Het derde voorbeeld is Jezus zelf: Hij begon zijn taak met een vriendenkring te creëren. Hij had ze echt nodig en was ook regelmatig in hen teleurgesteld. Toch maakte Hij zijn identiteit nooit afhankelijk van hen. Hij kon ze corrigeren en er soms wat afstand van nemen. Daarnaast trok Hij zich regelmatig in de stilte terug om alleen te zijn en zijn weg met God te zoeken. Zijn autonomie was sterk en echt, maar zijn verbondenheid en de behoefte er aan waren ook sterk en echt.

Uitwegen

• Allereerst stop met zelfverwijt. Het is niet jouw schuld dat je eenzaam bent. Eenzaamheid is een ervaring die je overkomt. Schuldgevoel helpt je niet om je te verbinden
• Geef anderen niet de schuld dat je eenzaam bent of dat relaties moeizaam verlopen.
• Aanvaard jezelf zoals je bent. Je bent goed zoals je geschapen bent met je unieke karakter en je waarden, wees daarom ook niet jaloers op anderen. Houd van jezelf omdat je door je Schepper geliefd bent.
• Verzoen je met jezelf en je geschiedenis. Je bent niet het product van je verleden, maar bestemd voor een prachtige toekomst.
• Behandel anderen als waardevolle schepselen van God. Als je goed kijkt zie je in elk mens sporen van het beeld van hun Schepper, zelfs bij je grootste vijand. Dit maakt het mogelijk om anderen te vergeven en hoopvol met hen om te gaan.
• Draag sterke beelden in je mee van idealen, waarden en verbondenheid, ook in tijden van crisis zijn ze je anker.
• Tracht verbroken relaties te herstellen en neem verantwoording voor je eigen aandeel hierin. Jouw oplossing ligt niet zozeer in het beginnen van nieuwe relaties maar in herstel en behoud van de oude.
• Wees authentiek, toon je kwetsbaarheid, deel je angsten, geheimen en schaamtes. Natuurlijk niet met iedereen, maar tracht er een begin mee te maken in je meest veilige relaties.

Gerrit Houtman, februari 2015