Eerder heb ik geschreven over gebroken dromen en vooral hoe verder te gaan wanneer je te maken hebt met gebroken dromen, verwachtingen of hoop voor de toekomst die niet in vervulling zijn gegaan. In dit artikel benoemde ik de noodzaak om te rouwen om je gebroken dromen, voordat er ruimte kan komen voor een nieuwe droom en een nieuw perspectief. Ik kreeg de vraag: ja maar hoe doe ik dat, rouwen, hoe geef ik daar vorm en inhoud aan? Daarover gaat dit artikel.
Rouw wordt vaak geassocieerd met sterven. Maar op heel veel veranderingsprocessen is rouw van toepassing: ontslag, een verhuizing, het ontbreken van een levenspartner, een studie die noodgedwongen moest worden afgebroken, ziekte, vul maar in. De heftigheid kan anders zijn, maar de fases van rouw die je doormaakt (zie kader) zijn in principe dezelfde.
Als het gaat om rouwen is het goed om onze eigen context mee te nemen. In onze westerse samenleving is er niet altijd even veel plek voor rouw. Dit kan je onder druk zetten om hiervoor geen tijd en ruimte te nemen. Rouwen kan zelfs als negatief bestempeld worden. Te snel kan je te horen krijgen: kijk naar de mogelijkheden, of blijf positief! Daarbij wordt vergeten dat om weer kansen en mogelijkheden te kunnen zien, je eerst het gemis van dat wat verloren is gegaan of nooit gekomen is, moet verwerken.
Overslaan van het verwerkingsproces
Ik maak regelmatig mee dat over mensen die onder moeilijke omstandigheden eindeloos positief blijven, met bewondering gesproken wordt. Ik denk dat dat niet altijd terecht is. Iedereen, hoe opgewekt van karakter je ook bent, moet dealen met verlies en daar horen emoties bij. Het risico is dat je je emoties wegdrukt, omdat ‘je positief moet blijven’.
Het wegdrukken van emoties is niet zonder gevolgen. We zijn zo gemaakt, dat het er toch “uit” moet, in een andere vorm weliswaar: van gezondheidsklachten tot een blijvende depressie, het kunnen uitingsvormen zijn van onverwerkte emoties. Vaak zie je dat wanneer je het rouwproces overslaat, je de verbinding met je gevoelsleven verliest. Je kan niet meer ‘voelen’ omdat je alles weggedrukt hebt. Daarmee ga je de pijn uit de weg, maar ervaar je ook geen vreugde meer.
Rouwen: hoe dan wel?
Er is maar een weg: erdoorheen. De verschillende fasen in het rouwproces zoals in het kader beschreven, horen er allemaal bij. Niet per se in die volgorde, en soms komt een bepaalde fase meerdere keren terug. Ook de heftigheid kan verschillen, afhankelijk van je persoonlijkheid en van datgene wat je te verwerken hebt.
Als je de verschillende fases kunt herkennen bij jezelf, maakt het dat hanteerbaar. Wanneer je er zelf middenin zit, kun je het gevoel hebben dat het nooit meer overgaat. Door de fases bij jezelf te herkennen, weet je dat het niet waar is en dat je in een proces zit en onderweg bent. Als je weet dat het erbij hoort, kun je er tijd en ruimte voor creëren, en accepteren dat het een natuurlijk proces is. Rouwen mag!
Vorm en inhoud geven aan rouw
Hoe je vorm en inhoud geeft aan rouw is heel persoonlijk. Het kost in elk geval tijd en energie. Zoek een manier die bij jou past. De een heeft veel aan het maken of luisteren van muziek, een ander houdt een dagboek bij of schrijft gedichten. Ben je een buitenmens, zoek dan de natuur op. Is je hobby fotograferen, maak een fotoboek. Ben je een prater, zoek een luisterend oor of een lotgenotengroep. Belangrijkste is dat je je verdriet, je boosheid etcetera de ruimte geeft, het mag er zijn.
Omgaan met een rouwende
We mogen compassie hebben met mensen in rouw, en misschien mogen we zelfs blij zijn dat er gerouwd wordt, want het betekent het begin van iets nieuws, al kost het tijd. Wanneer je de verschillende rouwfasen bij een ander herkent, mag je daarop aansluiten. Je hoeft niet te benadrukken dat er nog positieve zaken zijn, of dat de boosheid niet eerlijk of terecht is, op zijn of haar tijd zal hij of zij dit zelf weer gaan ontdekken. Luisteren, tijd nemen, is veel belangrijker. Wanneer de rouwende steun ervaart, is dit een positieve bron waaruit hij nieuwe moed en energie kan putten. Ik mag er zijn, met mijn verdriet. Wanneer je merkt dat iemand blijft hangen in een bepaalde fase, dan kan het goed zijn om te wijzen op hulpverleners of pastoraal werkers die kunnen helpen bij het in goede banen leiden van het rouwproces.
Christelijke visie op rouw
Helaas komt het ook in de kerk voor dat rouwen niet mag. Je kan te horen krijgen dat je een gebrek aan Godsvertrouwen hebt, dat je misschien niet genoeg gebeden hebt… Ook zelf kun je je geloof als excuus gebruiken om niet te hoeven rouwen. Je drukt je gevoelens weg onder de noemer dat de liefde van God je genoeg is. Je wil graag een goede gelovige zijn en je boosheid en verdriet wordt niet geuit. Tegelijk geldt: wanneer je je gevoelens wegdrukt, zul je ook de vreugde van Gods liefde en aanwezigheid niet meer in haar volheid kunnen ervaren. Je overtuigt jezelf, maar ervaar je het ook echt?
De kans is aanwezig dat je een masker opzet, waarop je mogelijk zelfs positieve reacties van medegelovigen krijgt. De ontmoeting met de Hemelse Vader ga je echter uit de weg omdat het simpelweg te pijnlijk is. We vergeten soms dat God juist in onze zwakheid sterk wil zijn. We mogen naar hem te komen met ons verdriet en onze boosheid, zodat hij er Zijn licht over kan laten schijnen en nieuw leven, nieuwe kracht kan geven.
In de bekende zaligsprekingen uit de Bergrede (Mattheus 5:1-12) stelt Jezus: “Gelukkig de treurenden, want zij zullen getroost worden.” Deze zin herbergt een dubbele waarheid. God zal op een dag het Koninkrijk van de Hemelen vervolmaken, en dan zullen er geen tranen en verdriet meer zijn. Het is echter ook een waarheid voor het hier en nu, die onze Schepper in ons heeft gelegd. Als wij ruimte geven aan ons verdriet, als wij ermee naar Hem gaan, de Heelmeester, zal Hij ons troosten. Er staat “treurenden”, dus iemand die actief aan het treuren is. Zij worden zaliggesproken, niet degenen die “ondanks reden tot treuren sterk zijn”.
Jezus zelf ervaart verdriet, bijvoorbeeld wanneer hij hoort dat zijn goede vriend Lazarus is overleden (Johannes 11:32-36). Hij weet dat hij de dood zal overwinnen, maar dat doet niks af aan zijn tranen. Jezus ervaart angst aan de vooravond van zijn lijden en vraagt zelfs of de beker van hem weggenomen mag worden (Lucas 22: 43-44). Jezus wist wat het was om menselijke emoties te ervaren, om zwak te zijn. Hij ging ermee naar Zijn Vader, die Hem gaf wat Hij op dat moment nodig had. In het laatstgenoemd voorbeeld een engel die Hem kracht gaf. Laten wij met onze zwakheid naar Jezus gaan, die ons dan het leven geeft in al zijn volheid (Johannes 10:10).
Kader
De fasen in een rouwproces:
1. Ontkenning
Ontkenning is een algemeen afweermechanisme. In deze fase beschermt de persoon zich door de waarheid geheel af te wijzen.
2. Protest (of boosheid)
De persoon protesteert tegen de verdrietige ervaring en heeft hierbij veel woede.
3. Onderhandelen en vechten
Als de verliezer merkt dat protesteren en boosheid niet helpt kan men proberen het verlies te verwerken door zich doelen te stellen of beloften te doen.
4. Depressie
Als het verdriet niet langer te ontkennen is en protesten, onderhandelingen, tegenaanvallen, etc. niet geholpen hebben, treedt vaak depressie op. De persoon voelt zich machteloos en sluit zich vaak af voor contact of gedraagt zich teruggetrokken.
5. Aanvaarding
Na verloop van tijd ziet de persoon in dat de waarheid niet te bestrijden is en accepteert het verdriet.
Onvermogen
Als iemand niet goed in staat is het verdriet te verwerken, kan een blijvende depressie ontstaan.
*Deze fasen zijn ontleend aan het rouwmodel van Kübler Ross.
door Marike Schoneveld
Literatuur
- Larry Crab & Dan Allender, Bemoedigen doet goed, 1995, Navigator boeken
- Anselm Grün, Innerlijke kracht, 2006 Kampen
- Anselm Grün, Gelukkig leven, de Bergrede als levenskunst, 2007, Lannoo Ten Have
- Stormie Omartian, Op weg naar een emotioneel gezond leven, 2011, Gideon